سلام و درود من بر عشایر ایران. سلام و درود من بر عشایر ایل بختیاری (امام خمینی)

تا حدود سی سال پیش جمعیت عشایر ایران ۲۵ درصد جمعیت کل کشور بوده است. این عزیزان در حفظ منابع طبیعی، تولید دام و محصولات دامی و کشاورزی نقش مهمی داشته اند. حتی در حفظ سرزمین و در مرزهای کشور حضور عشایر برای دولت ها فرصت مغتنمی بوده است. پس از انقلاب قرار بود که به عشایر توجه شود و رهبر انقلاب آنها در مناسبت های مختلف ذخایر انقلاب خواند و از مسئولین خواست که به آنها توجه و به مشکلاتشان رسیدگی شود.

متاسفانه به مشکلات این ذخائر عزیز رسیدگی که نشد، بلکه از داشته هایشان چنان استفاده شد که جمعیتشان رو به کاستی نهاد و امروز حدود ۳ الی ۵ درصد جمعیت کشور عشایر هستند.

بار دیگر لازم است که به سخن امام خمینی در مورد عشایر نگاهی انداخت، ایشان به سوابق خود با عشایر ایل بختیاری اشاره می کنند

امام خمینی:
پشتوانه مملکت ما ایلات و عشایر بودند که از آن جمله «ایل بختیارى» که من سوابق با آنها دارم.

روز ملی روستا و عشایر

روز ملی روستا و عشایر نیز به عنوان یکی از مناسبت های مندرج در تقویم رسمی کشور ثبت گردیده است. ۱۵ مهر ماه به این عنوان نام‌گذاری شده است.

در واقع مرکز توسعه روستایی این تقاضا را از شورای فرهنگ عمومی نموده که به منظور تجلیل و تقدیر از زحمتکشان روستایی و عشایری و یاد کردی از خدمات ارزنده آنان به کشور عزیز روزی را به نام روز روستائیان و عشایر غیور و سلحشور ایران معرفی و نام‌گذاری نمایند.

وب سایت روزالیگودرز ضمن تبریک این روز خدمت عشایر کشور، عشایر بختیاری و بویژه عشایر بختیاری شهرستان الیگودرز برای این عزیزان آرزوی بهروزی دارد و به منظور گرامیداشت این روز نگاهی به تعاریف و مفاهیم زندگی عشایری انداخته است.

بویژه تلاش شده است برخی مشکلات این عزیزان در مطلب آورده شود تا مورد توجه مسئولین ذیربط قرار گیرد.

عشایر و مفاهیم مرتبط

عشیره، قبیله، ایل، طایفه، اویماق، اولو و به ویژه جمع آن‌ها عشایر، قبایل، ایلات، طوایف، اویماقات، اولوسات در متون فارسی غالباً هم‌معنی‌اند و در واژه‌نامه‌ها خاندان یا دودمان یا گاهی جامعه یا مجموعه قشون توضیح داده می‌شود. جغرافی‌نویسان قدیمی برای اشاره به به اصطلاح کردان فارس از واژه رموم که جمع رم است یا زموم که جمع زم است استفاده کرده‌اند.

تاریخ ایلات ایران، تاریخ ایران است. نگاهی به تاریخ ایران این نکته را روشن می‌کند که بدون مطالعه تاریخ اقوام، ایلات و عشایر به درستی نمی‌توان تاریخ ایران را شناخت. در حدود سال ۱۳۰۰ شمسی، عشایر بیش از ۲۵ درصد جمعیت کشور را تشکیل می‌داده‌اند که این میزان از آن زمان تاکنون به زیر ۲ درصد کاهش یافته‌است.

در هر دورانی از تاریخ ایران که یکی از ایلات نیرومندتر از دیگران بوده (مانند ایل بختیاری که از دوره صفویه و افشاریه تا پهلوی نفوذ گسترده و پر رنگی در حکومت‌ها و دربار داشتند که یکی از دلایل نفوذ و قدرت بختیاری به خاطر این بود که بختیاری‌ها جنگاورانی به تمام معنا بودن و در پشت نفوذ شان قدرت نظامی نیز وجود داشت)، قدرت سیاسی را تسخیر کرده‌است.

در جامعه ایلاتی بر مبنای مناسبات عشیریی مردم اطاعت‌پذیری محض از رؤسایشان داشتند و از سویی داشتن نیروی مسلح از ضروریات زندگی ایلی بوده‌است و در اختیار داشتن این دو مؤلفه دو اهرم قدرت برای سران ایلات و عشایر فراهم نموده.

مطالعات تاریخ ایلات ایران نشان می‌دهد که ایلات در سیاست داخلی کشور دارای نفوذ بوده و نقش مهمی را در به وجود آوردن سلسله‌ها بازی می‌کرده‌اند و این امر در بعضی مواقع باعث می‌شده‌است که بامر پادشاهان وقت و سیاست کشور، دسته‌هایی از ایلات از محل اصلی خود کوچانیده شده و در محل جدیدی به زندگی بپردازند (مانند تبعید بعضی از طوایف بختیاری توسط نادر شاه به خراسان).

اصطلاحات رایج در موضوع عشایر

کوچ عشایر: عبارت است از جابه‌جایی و حرکت افراد و خانوارهای عشایری بین قلمروهای ییلاقی (سردسیر) و قشلاق (گرمسیر) که با هدف دسترسی به علوفه مرتعی تازه برای تعلیف احشام و اهتزاز از گرما و سرمای شدید انجام می‌گیرد.

کوچ عشایر معمولاً با شرکت همه افراد خانوار، بار و بنه و سرپناه قابل حمل در قالب رده‌های ایلی یا امروزه به صورت انفرادی و تک‌خانواری صورت می‌گیرد. کوتاه و بلند بودن مسیر کوچ، تغییری در مفهوم کوچ عشایر به وجود نمی‌آورد.

مسیر کوچ: به خط سیر حرکت و جابجای عشایر کوچنده از ییلاق به قشلاق و بالعکس اطلاق می‌شود. به مسیرهای سنتی کوچ عشایر «ایلراه» یا راهِ مال‌رو گفته می‌شود. در این مسیرها افراد ممکن است حوادث سخت راه از قبیل برف و باران شدید و … را متحمل شوند.

زیست‌بوم عشایری: محدوده‌ای از سرزمین و قلمرو ایل یا قلمرو رده‌های ایلی عشایر است که علی‌الاصول شامل ییلاق، قشلاق و مسیر بین این دو (میان‌بند) است.

ییلاق یا سردسیر یا سَرحَد: به محدوده زیستی و قلمرو جغرافیایی گفته می‌شود که عشایر تمام یا قسمتی از فصول بهار و تابستان را در آن می‌گذرانند. در بین برخی از عشایر به ییلاق، سرحد نیز گفته می‌شود.

قشلاق یا گرمسیر: به محدوده زیستی و قلمرو جغرافیایی گفته می‌شود که افراد و خانوارهای عشایری، تمام یا قسمتی از فصول پاییز و زمستان را در آنجا سپری می‌کنند.

میان‌بند: به مناطق بین قلمروهای ییلاقی و قشلاقی عشایر اطلاق می‌شود. مسیرهای عبور عشایر (ایلراه‌ها) و اتراقگاه‌های موقت بین‌راهی در میان‌بند قرار داشته‌است. همچنین، متناسب با فصل یا دورهٔ کوچ، میان‌بند دارای مراتع «بهارگه‌چر» یا «بهارچر» و «پاییزچر» بوده‌است.

تخت قاپو: اصطلاحی که در زبان ترکی آذربایجانی به مفهوم «دروازهٔ» چوبی است، اما در دوران پهلوی اول به اسکان عشایر کوچرو که مایل به یکجانشینی می‌شدند، اطلاق می‌شد.

مشکلات عشایر لر و بختیاری

عشایر دارای مشکلات بسیاری از جمله کمبود آب شرب، بهداشت و سلامت، ایل راه‌ها و … هستند که باید به مشکلات آن‌ها توجه کرد.

به علاوه سیاست های دولتی در واردات و صادرات گوشت بر زندگی عشایر تاثیر گذاشته است. چرا که بخشی از زندگی آنها از طریق پرورش و فروش دام می گذرد. پرورش دام توسط عشایر علاوه بر تاثیر مثبت اقتصادی بر زندگی آنها، نقش بسزایی در کنترل یازار گوشت می تواند داشته باشد.

از سوی دیگر نبود ساز و کارهای مناسب برای رساندن تولیدات لبنی عشایر به شرکت های فراوری مواد لبنی و بازار مصرف از دیگر مشکلات عشایر است.

مهمترین مشکل عشایر بویژه عشایر ایل بختیاری کمبود آب در ایل راه ها می باشد.

برخی مشکلات عشایر در حرکت از ییلاق به قشلاق و بالعکس در مطلب مستقلی بررسی شده است.برای مطالعه بر روی لینک کنید. مرزهای شرقی لرستان در شهرستان الیگودرز برزخ عشایر کوچ رو در سال ۹۹

کاهش بارش ها در استان های لرستان و چهارمحال و بختیاری  مشکلات بسیاری برای عشایر ایجاد کرده است.

پروژه های انتقال آب از سرچشمه های استان لرستان و چهار محال بختیاری به سایر نقاط کشور یکی دیگر از

بعلاوه بسیاری از چشمه های تامین آب شرب عشایر خشک شده و برخی عشایر باید برای تامین آب مسافت های بسیاری طولانی طی کنند.

کاهش بارش باران و کمبود آب های زیرزمینی باعث خشک شدن مراتع گشته و کاهش غلوفه را به دنبال دارد.

در نهایت کاهش علوفه مراتع و کمبود منابع آب هزینه های تولید و پرورش دام را برای عشایر ایل بختیاری افزایش داده است و باید حمایت لازم از عشایر در این زمینه صورت گیرد.

نهادهای مرتبط با عشایر در دولت های مختلف

با نگاهی گذرا به سابقه این موضوع، ملاحظه می شود که در یک قرن گذشته و از اواخر دوره قاجار به خصوص از ابتدای شکل گیری دولت مدرن در ایران (حکومت پهلوی)، بسته به نوع نگاه و برخورد دولت ها با عشایر و جایگاه سیاسی – اجتماعی و اقتصادی آنان در تحولات کشور، سازمان اداری خاصی نیز برای معیشت امور عشایر در نظام تشکیلاتی کشور وجود داشته است.

در حال حاضر، سازمان امور عشایر ایران به عنوان یکی از سازمان های زیرمجموعه وزارت جهادکشاورزی پیگیری امور و ارائه خدمات به جامعه عشایری را با همکاری دستگاه های مرتبط بر عهده دارد.

برای اطلاعات بیشتر در خصوص عشایر و سازمان های مربوطه به لینک زیر مراجعه فرمایید.

سازمان امور عشایر ایران

این مطلب در حال تکمیل شدن است چنانچه نظری در خصوص مطلب دارید یا مطلب مستقلی در این خصوص دارید می توانید از طریق لینک زیر برایمان ارسال کنید. تماس با ما 

آماده سازی برای انتشار در وب سایت روزالیگودرز : رژان بسحاق

دانشجوی کارشناسی حقوق