خانه / درباره الیگودرز / فرهنگ الیگودرز / روز جهانی حفظ زبان مادری | روز ضرورت ثبت و ضبط و حفظ زبان و لهجه ها‌ی کهن در ایران زمین

روز جهانی حفظ زبان مادری | روز ضرورت ثبت و ضبط و حفظ زبان و لهجه ها‌ی کهن در ایران زمین

روز ۲۱ فوریه (۲ اسفند) از طرف یونسکو به عنوان روز جهانی حفظ زبان مادری (به انگلیسی: International Mother Language Day) نامگذاری شده‌است.

نامگذاری این روز در کنفرانس عمومی یونسکو در سال ۱۹۹۹ به منظور کمک به تنوع زبانی و فرهنگی انجام شده‌است. مجمع عمومی سازمان ملل متحد نیز به دلیل اهمیت زیاد آن، سال ۲۰۰۸ را سال جهانی زبان‌ها اعلام کرد.

روز جهانی حفظ زبان مادری نگاره سوم

 

روز ضرورت ثبت و ضبط و حفظ زبان و لهجه ها‌ی کهن در ایران زمین به بهانه روز جهانی حفظ زبان مادری
به قلم ؛ حمید رضا آقایی

نماند در این رزمگه زنده کس
تو را از هنرها زبان است و بس

چند روز پیش بنا به ضرورتی که پیش آمد (در آخرین روزهای بهمن ) جهت پاره ای از تحقیقات مردم شناسی سفری داشتم به دیار زیبا و باستانی لرستان، در این سفر دو عزیز ، ( پژوهشگر) و مسلط به فرهنگ و زبان شیوا و شیرین لری من را همراهی می کردند.
در مسیر راه و زمان اقامتمان عمداً از واژه ها و اصطلاحات و گویش لری استفاده کردیم. گاهی کلمات و اصطلاحاتی را بکار می بردیم که سالهاست منسوخ گردیده و دیگر کاربردی ندارند.
هم لذت می بردیم و هم خیلی متاسف از اینکه اوضاع زبان محاوره ای و گفتگو ها دچار تغییر و دگرگونی شگرفی شده است.
لذا در آستانه گرامی داشت روز جهانی حفظ زبان مادری ( دوم اسفند) بر آن شدم تا بر اهمیت حفظ زبان و هویت ایرانی و زبان مادری برای علاقمندان مطالبی را بیان نمایم تا شاید با خواندن این مطالب ، دریچه هایی از امید برای تحقیق در این زمینه ها از سوی علاقمندان و پژوهشگران و دانشجویان رشته های جامعه شناسی، مردم شناسی باز گردد و در این خصوص تحقیقات جامع صورت پذیرد.

روز جهانی حفظ زبان مادری و لزوم توجه به لهجه های کهن

ممکن است این بحث بمیان آید که اصلاً حفظ و نگهداری بعضی از لهجه ها‌ی کهن و پژوهش روی آنها ، در این عصر و زمانه که کشورها از جهت آداب و رسوم و زبان تا حدودی به یکپارچگی می گرایند، چه لزومی دارد؟
اهمیت این نکته را کسانی متوجه می شوند که این روزها بخواهند معنی یک جمله یا یک عبارت مربوط به یک موضوع ریشه دار را بیابند ، اغلب راه و چاره ای پیدا نمی کنند. در واقع باید گفت که حفظ و نگهداری و پژوهش روی لهجه های محلی در همین برهه از زمان که جهان رو به وحدت و همبستگی پیش می رود ، بیش از هر چیز و هر وقت ضرورت دارد.

روز جهانی حفظ زبان مادری نگاره اول
مطالعه بر روی لهجه ، گویش و آداب و رسوم لری از چند منظر برای ما پر اهمیت است که به چند مورد اشاره می شود.
نخست آنکه لهجه‌ی لری ، بسیار قدیمی و شیرین است، چنانچه گویی مردمانی با گویش کاملاً متفاوت به فارسی با لهجه‌‌ی تهرانی صحبت می کنند.
دوم اینکه زبان و لهجه ها‌ی فارسی که در مرکز کشور رایج است،متاسفانه برای بسیاری از اصطلاحات و پدیده ها‌‌‌ی طبیعی و گیاهان و حیوانات ، کلمه ا‌ی خاص ندارد. در حالی که لهجه های مناطق و استانها‌ی مختلف کشور از جمله لری ، بسیاری از اصطلاحات هست که اگر ضبط و ثبت شوند، هم به غنای زبان و ادبیات فارسی می افزایند و هم احتیاج نیست که معادل آنها را از زبان های خارجی اخذ نماییم.
برای مثال؛ ما دهها اسم برای گوسفندان داریم. در حالی که لغت معمولی بیش از سه یا چهار کلمه ( اسم) برای این حیوان ضبط نشده است. یا برای شیر و محصولات لبنی دهها عنوان در مراحل گوناگون هست ، یا همچنین سرزمینها و پستی بلندیها و بریدگی ها و شکاف کوه و سنگها، و برای هر پدیده کوچک و جزیی ، یک لغت ( نام) و تعبیر خاص هست که باید از مردم کوهستان ، روستا و دشت شنید ، در حالی که مثلاً در حوزه‌ی جغرافیا برای همه اینها کلمه ” چاله” را به کار می برند که تازه خودش اصطلاحی نارساست.
باید اینها را ضبط کرد و اگر چنین گردد ( دیگر از کاربرد بسیاری از لغات بیگانه که ما ناچار و به زحمت به خورد دانش آموزان ، علاقمندان و عموم مردم می دهیم). بی نیاز خواهیم شد.

چنین است نامهای گیاهان و روئیدنی های محلی دشت و صحرا و گلها و سبزه ها، و نیز حیوانات وحشی و اهلی و در نهایت آنچه که مردم محلی و روستایی با آن مقصود خود را می فهمانند که برای شهر نشینان ، خصوصاً مرکز نشینان انجام آن کار مشکلی است.
زنده یاد استاد باستانی پاریزی (در مقدمه‌ی کتاب ارزشمند فرهنگ و گویش کرمانی چاپ سال ۷۵ به قلم محمود صرافی مطالب گرانبهایی در این خصوص بیان نموده اند). که اینجانب از محتوای آن کتاب استفاده نموده ام. و قبلا ( دهه هشتاد)در روزنامه جام جم در این خصوص مقاله ای هم نوشته ام.
اگر اوضاع زندگی بشر به طور عادی و طبیعی همچون چند دهه‌ی اخیر ادامه داشت اشکال جدی و نگران کننده ای به وجود نمی آمد.
حقیقت این است که دنیا با امکانات فنی تازه ای که برای پخش و توزیع برنامه های گوناگون از شبکه های رسانه ا‌ی و روابط رسانه ای خصوصا رادیو ، تلویزیون ، ماهواره و اینترنت پدید آمده به تدریج خواسته یا ناخواسته به نابودی لغات و اصطلاحات محلی و بومی ، بالا تر از آن لهجه ها و نحوه ‌ی ادای کلمات کمک خواهد کرد.

روز جهانی حفظ زبان مادری نگاره دوم

تنها راه چاره این به نظر می رسد که هرچه زودتر از نحوه بیان و گفتگوی مردم بصورت نوار کاست و فیلم و یا شیوه های ثبت و ضبط ، اسنادی تهیه گردد و در مراکز پژوهشی و تحقیقاتی زبان شناسی نگهداری گردند و در فرصت های لازم مورد بررسی و تحقیق قرار گیرند.

در این خصوص شایسته است دستگاه های مسئول برنامه ریزی نمایند و خود را به مناطق و روستاهای دور دست رسانیده و با بزرگان( پیر زنان و پیر مردان) خوش صحبت گفتگو نمایند و به طور طبیعی هر چه می شنوند ثبت و ضبط کنند و سپس آنها را در اختیار پژوهشگران قرار دهند که استفاده لازم از محاوره های طبیعی مردمان روستاها به عمل آید و آثار ثبت شده در بایگانی موزه ها باقی بمانند که اگر روزی مردم دنیا به یک زبان مشترک همسو شدند مدارکی باشد تا ثابت کند که روزگاری ، مردمانی در سرزمینی چنین ادای مقصود می کرده اند. به قول فردوسی بزرگ که در شاهنامه می فرمایند:
نماند در این رزمگه زنده کس
تو را از هنرها زبان است و بس

یکی از موارد ضبط این ارزش ها و ذخایر مادی همین است که پژوهشگرانی که علاقمند بر حفظ زبان و گویش های محلی هستند از میان خود جامعه و مردم گردهم آمده و هر چه از بزرگان و پدر و مادرها شنیده اند را روی کاغذ بیاورند و به صورت کتاب و مقاله منتشر کنند.
باستان شناسان سخنی با این مضمون دارند که گاهی تکه سفال شکسته ای می تواند دریچه ای به نا شناخته های بخشی از تاریخ یک مرز و بوم باشد ، این گفته را می توان به موارد فراوانی از آثار بازمانده از گذشته های دور و نزدیک تعمیم داد.

با شناسایی و بازخوانی آنها پرده از رازهای ناگفته برداشت و با شناخت دقیق آنها گامهای آینده را قوی تر و آگاهانه تر برداشت. بخش مهمی از گذشته های جامعه ما را فرهنگ محاوره ای و کلامی تشکیل می دهد که در طول تاریخ شکل گیری منطقه فراز و نشیب های فراوانی را پشت سر گذاشته است.

این روند کلامی در منطقه‌ی سیلاخور در مسیر شکل گیری خود گذشته جالب و پیچیده ای داشته و نقش اساسی در زندگی فرهنگی ، اقتصادی و اجتماعی و توسعه این دشت حاصلخیز و با صفا ایفا نموده است. نقشی که تاثیر آن در سرگذشت و سرنوشت طبقات مختلف جامعه از هر قوم و طایفه به وضوح قابل بررسی می باشد.

پس از گذشت مدت زمانی طولانی از شکل گیری دشت سیلاخور از سویی و بوجود آمدن شهرستان هشتاد ساله دورود از سوی دیگر ، هنوز پژوهش و تحقیق مدرن و جامعی از تاریخچه گویش و واژگان این دیار و سیر تحول آن صورت نگرفته است.
گستردگی جغرافیایی از جهتی و پراکندگی اسناد و مدارک و بی میلی و بی توجهی پژوهشگران و علاقمندان از منظری دیگر باعث عدم دسترسی پژوهندگان احتمالی به برخی از اسناد و منابع مورد نیاز گردیده است.
این مشکل را در مراجعه محققان ، دانشجویان و سایر مشتاقان به ادارات و سازمانهای مربوط به طور کاملاً جدی احساس می نمایند. به گونه ای که محققان معمولاً با نبود یا کمبود اطلاعات لازم مواجه می شوند.

از آنجا که هیچ بخشی مسئوولیت مستقیم در این مورد یعنی جمع آوری اطلاعات فرهنگی و تاریخی منطقه را نپذیرفته است. لذا اسناد و مدارک فراوانی در طول سالیان گذشته یا از بین رفته و یا بصورت پراکنده و غیر قابل دسترس در جاهای مختلف مانند: بایگانی ادارات و انبارهای خانه ها مشمول گرد و غبار فراموشی گشته اند و این در حالی است که گاهی از نظر یک پژوهشگر چه بسا قطعه عکسی ، دست نوشته ای ، نقل قولی ، صورتجلسه ای ، سندی یا کاغذ پاره ای گره گشای بخشی از تاریخچه فرهنگ منطقه و روشنگر هویت مردم یک دیار به شماره آید.

 

برای پیوستن به صفحه اینستاگرام روزالیگودرز بر روی لینک زیر کلیک کنید.

صفحه اینستاگرام روز الیگودرز

آماده سازی برای انتشار در وب سایت روزالیگودرز : رژان بسحاق

درباره ی manager roozaligudarz

همچنین ببینید

ولی الله شاهسواری ستاره فروزان شعر و پهنه ادبیات

ولی الله شاهسواری ستاره فروزان پهنه ادبیات – مصطفی عباسی

ولی الله شاهسواری ستاره فروزان شعر و پهنه ادبیات است و هر کس که با …

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

این سایت از اکیسمت برای کاهش هرزنامه استفاده می کند. بیاموزید که چگونه اطلاعات دیدگاه های شما پردازش می‌شوند.