قصه پر غصه قمرود و پیامدهای ویران کننده

طرح های انتقال آب بین حوضه ای که در کشور ما با شتابزدگی و مدیریت  سیاسی به جای مدیریت علمی بر اساس رویکرد توسعه پایدار به عنوان راه‌حلی برای کم‌آبی در مناطق مقصد مطرح شده اند ده ها سال است که در کشورهای توسعه یافته منسوخ شده است، چرا که پیامدهای زیانبار اکولوژیکی، اقتصادی و اجتماعی را  در هر دو منطقه مبدأ و مقصد بدنبال دارند.

طرح انتقال آب موسوم به قمروداز سرشاخه های رود دراز الیگودرز (حوضه آبریز کارون) به قم (حوضه آبریز مرکزی) یکی از طرح‌های بحث‌برانگیز انتقال آب بین‌حوضه‌ای در ایران است که پیامدهای نامطلوبی برای هر دو منطقه مبدأ (الیگودرز و لرستان) و مقصد (قم) داشته است. در ادامه به مهم‌ترین این پیامدها اشاره می‌شود:

پیامدهای نامطلوب در مبدأ (الیگودرز و لرستان)

۱. کاهش شدید منابع آب زیرزمینی و خشک‌شدن قنات‌ها و چشمه‌ها

* برداشت بی‌رویه آب از سفره‌های زیرزمینی الیگودرز باعث افت شدید سطح آب‌های زیرزمینی شده است.

* بسیاری از چشمه‌ها، قنات‌ها و رودخانه‌های محلی خشک شده‌اند، که این موضوع زندگی کشاورزان و دامداران را تهدید می‌کند.

۲. تخریب کشاورزی و بیکاری روستاییان

* کاهش منابع آب، کشاورزی در منطقه الیگودرز را با بحران مواجه کرده و بسیاری از زمین‌های کشاورزی بی‌آب و رها شده‌اند.

* این موضوع منجر به کاهش درآمد روستاییان، مهاجرت اجباری و افزایش حاشیه‌نشینی، آسیب های اجتماعی  و جرمخیزی در  الیگودرز و شهرهای بزرگ شده است.

۳. فرونشست زمین و آسیب به زیرساخت‌ها

* برداشت بیش‌ازحد آب‌های زیرزمینی باعث فرونشست زمین در دشت‌های الیگودرز شده که تهدیدی جدی پهنه های سکونتگاهی، مراکز شهری و روستایی و فرونشست تاسیسات، ساختمان ها و جاده‌ها است.

۴. تخریب محیط زیست و تنوع زیستی

* کاهش آب در منطقه، زیستگاه‌های طبیعی مانند تالاب‌ها و جنگل‌های بلوط زاگرس را تحت تأثیر قرار داده و حیات گونه‌های جانوری و گیاهی را تهدید می‌کند.

۵. اعتراضات اجتماعی و تنش بین استان‌ها

* مردم لرستان به‌ویژه در الیگودرز، بارها نسبت به این طرح اعتراض کرده‌اند و آن را غارت منابع آب خود می‌دانند.

* این موضوع باعث تنش سیاسی و اجتماعی بین استان‌های لرستان و قم شده است.

انتقال آب از الیگودرز به قم، نه‌تنها مشکلات زیست‌محیطی و اجتماعی در الیگودرز ایجاد کرده، بلکه در بلندمدت برای قم نیز پایدار نخواهد بود. این طرح نشان‌دهنده ضعف مدیریت یکپارچه منابع آب در ایران است و نیاز به بازنگری اساسی دارد.

۱. وابستگی خطرناک به منابع آب خارجی

* قم به جای حل ریشه‌ای مشکل کم‌آبی (مانند مدیریت مصرف و بازیافت آب)، به منابع آب لرستان وابسته شده که در بلندمدت ناپایدار است. چرا که تغییرات  عوامل طبیعی و تنش های اجتماعی  و سیاسی در آینده مشکلات فراوانی را به وجود می اورد، مانند تنش های سیاسی و اجتماعی بین اصفهان و یزد که پیامدهای نامطلوبی را بدنبال خواهد داشت.

۲. تشدید توسعه بی‌رویه و افزایش مصرف آب

* انتقال آب به قم، باعث شده شهرها و صنایع این استان بدون برنامه‌ریزی دقیق رشد بی‌رویه داشته باشند و مصرف آب همچنان افزایش یابد.

۳. تغییر کیفیت خاک و آب

* آب منتقل‌شده ممکن است با ترکیب شیمیایی متفاوت (مثلاً شوری بیشتر) باعث شور شدن خاک‌های کشاورزی قم شود.

۴. عدم حل واقعی بحران آب

* این طرح فقط یک مسکن موقت است و اگر قم به سمت کاهش مصرف، تصفیه فاضلاب و کشاورزی پایدار نرود، بحران آب در آینده تشدید خواهد شد.

مدیران  ناکارآمد مدیریت آب کشور چه زمانی باید بفهمند که مدیریت برنامه ریزی ، تصمیم سازی و تصمیم گیری دنیای امروز بر اساس مدیریت دانش، خردگرایی و توسعه پایدار است و نباید برای حل بحران آب کشور بدون توجه به اصل مزیت نسبی در مدیریت منطقه ای و نادیده گرفتن نقاط قوت و ضعف و فرصت ها و تهدیدها بدنبال استفاده از طرح های غیر علمی، موقتی و مسکن های موضعی باشند.

اکوسیستم و اقلیم حوضه زاگرس (الیگودرز).  یک حوضه مرطوب با توان های کشاورزی و دامپروری است، و ( قم) یک حوضه بیابانی با توان اندک برای تمرکز جمعیت و فعالیت های کشاورزی و دامپروری و صنایع تبدیلی، با این طرح انتقال آب نمی توان قم را به یک منطقه متمرکز از جمعیت و  فعالیت های اقتصادی آب بر تبدیل کرد.

انتقال آب بین حوضه‌ای، در بسیاری از موارد، تنها یک راه‌حل موقتی است که می‌تواند بحران‌های اکولوژیکی و اجتماعی در هر دو منطقه مبدا و مقصد ایجاد نماید، برای حل پایدار مشکل کم‌آبی، باید بر مدیریت یکپارچه منابع آب و توسعه پایدار و راه حل های جایگزین به جای انتقال آب تمرکز کرد.

این طرح می بایست، مورد بازاندیشی کلی قرار گرفته و اولویت کاری مجمع نمایندگان استان لرستان و به ویژه نماینده الیگودرز باشد و نه اینکه فقط دنبال حقابه باشند.